ਦੋ ਵਕਤ ਦੀ ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਮਕੈਨਿਕ ਬਣੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਤਾਂਘ ਨਹੀਂ ਘਟੀ

Gulzar Birthday : ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ‘ਗੁਲਜ਼ਾਰ’ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵੀ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਵੀ, ਲੇਖਕ, ਗੀਤਕਾਰ, ਪਟਕਥਾ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਅੱਜ ਆਪਣਾ ਜਨਮਦਿਨ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਤੋਂ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਂਗ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਣਨ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਹਿਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੋਵੇ। ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਨੇ ਕਲਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਸਿਨੇਮਾ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਕਾਇਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਅੱਜ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਗੌਰਵ ਵਜੋਂ ਵੇਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 89ਵੇਂ ਜਨਮਦਿਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਖਾਸ ਗੱਲਾਂ।

‘ਆਂਧੀ’, ‘ਮੌਸਮ’ ਅਤੇ ‘ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਾਲਿਬ’ ਵਰਗੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਦਾ ਜਨਮ 18 ਅਗਸਤ 1934 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਿਹਲਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਦਾ ਦੀਨਾ ਪਿੰਡ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਪਰ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਦਾ ਜਨਮ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਕਾਲੜਾ ਸੀ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਪੰਜਾਬ ਆਏ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ। ਪਰ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦਾ ਸੀ।

ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕਲਾ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮਾਇਆਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੁੰਬਈ ਆਇਆ ਤਾਂ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਜਿਉਣ ਲਈ ਉਸਨੇ ਕਈ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਸਿਰ ‘ਤੇ ਛੱਤ ਅਤੇ ਦੋ ਵਕਤ ਦੀ ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਨੇ ਗੈਰਾਜ ‘ਚ ਮਕੈਨਿਕ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਉਥੇ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਪਣਾ ਰਾਹ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਿਮਲ ਰਾਏ, ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਹੇਮੰਤ ਕੁਮਾਰ ਨਾਲ ਸਹਾਇਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਸਹਾਇਕ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਿਮਲ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ‘ਬੰਦਿਨੀ’ ‘ਚ ਗੀਤ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ‘ਮੋਰਾ ਗੋਰਾ ਅੰਗ’ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੁੱਲ੍ਹਦੇ ਰਹੇ। ‘ਮੋਰਾ ਗੋਰਾ ਅੰਗ’ ਆਪਣੇ ਦੌਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹਿੱਟ ਫਿਲਮ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿਮਲ ਰਾਏ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਾਇਕ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਫਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਨੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ‘ਤੁਝਸੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ..’, ‘ਦਿਲ ਧੂੰਦਾ ਹੈ’, ‘ਓ ਮਾਝੀ ਰੇ ਅਪਨਾ ਕਿਨਾਰਾ’ ਸਮੇਤ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੀਤ ਲਿਖੇ।

ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇੰਡਸਟਰੀ ‘ਚ ਉੱਚ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ‘ਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਫਿਲਮ ਅਦਾਕਾਰਾ ਰਾਖੀ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਬੰਧਨ ਤੋੜ ਕੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਿਆ। ਰਾਖੀ ਅਤੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੀ ਮੇਘਨਾ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਨਾਂ ਦੀ ਬੇਟੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ-ਕਦਮਾਂ ‘ਤੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਮੇਘਨਾ ਨੇ ਵੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ‘ਚ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਬਣਾਇਆ। ਉਹ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਨਿਰਮਾਤਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹਨ। ਰਾਖੀ ਅਤੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੰਗਾਮਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ। ਦੋਵੇਂ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਤਲਾਕ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।