નવરાત્રિનો ચોથો દિવસ દેવી દુર્ગાના ચોથા સ્વરૂપ મા કુષ્માંડાને સમર્પિત છે. માન્યતા મુજબ તેમણે સ્મિત દ્વારા બ્રહ્માંડની રચના કરી હતી. તેથી તેઓને “સૃષ્ટિની સર્જત્રી” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસે તેમની ઉપાસના ભક્તોને આરોગ્ય, સમૃદ્ધિ અને અખંડ ઊર્જા પ્રદાન કરે છે.
મા કુષ્માંડાનું સ્વરૂપ અને મહત્વ
મા કુષ્માંડાને અષ્ટભુજા દેવી તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે.
- જમણા હાથમાં : કમળ, ધનુષ્ય, બાણ અને કમંડલુ.
- ડાબા હાથમાં : ગદા, ચક્ર, માળા અને અમૃતકલશ.
તેઓ સિંહ પર આરુઢ છે અને તેમની કાંતિથી દિશાઓ પ્રકાશિત થાય છે. ભક્તિપૂર્વક તેમની પૂજા કરવાથી જીવનમાં સંતુલન, આત્મવિશ્વાસ અને શાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે.
પૂજાવિધિ (પદ્ધતિ)
- સૂર્યોદય પહેલાં ઉઠીને સ્નાન કરવું અને સંકલ્પ લેવો.
- ઘરના ઉત્તર-પૂર્વ ખૂણામાં પીળી સાદડી પાથરી દેવીનું ચિત્ર અથવા મૂર્તિ સ્થાપિત કરવી.
- ગંગાજળથી પવિત્રીકરણ કરવું.
- ફૂલો, રોલી-ચંદન, ચોખા, ધૂપ, દીવો, પીળી મીઠાઈ અને ફળો અર્પણ કરવું.
- કુષ્માંડાદેવીના મંત્રોનો જાપ કરવો.
- દુર્ગા સપ્તશતી અથવા દુર્ગા ચાલીસાનો પાઠ કરવો.
- અંતે આરતી કરીને ક્ષમા યાચના તથા કલ્યાણ માટે પ્રાર્થના કરવી.
શુભ રંગ
નવરાત્રિના ચોથા દિવસે પીળો રંગ અતિ શુભ માનવામાં આવે છે.
- પીળા કપડાં પહેરવા.
- પીળી મીઠાઈ, પીળા ફળો, પીળો સિંદૂર અને પીળી બંગડીઓ અર્પણ કરવાથી દેવી પ્રસન્ન થાય છે.
કુષ્માંડાદેવી મંત્રો
- ॐ देवी कुष्माण्डायै नमः ॥
- ॐ ऐं ह्रीं कुष्माण्डायै नमः ॥
આ મંત્રોનો જાપ ભક્તને નિર્ભયતા, આરોગ્ય અને સુખ-સમૃદ્ધિ આપે છે.
પૂજાના લાભ
- દીર્ઘ આયુષ્ય અને સારા આરોગ્યની પ્રાપ્તિ.
- મનની ચિંતા અને અશાંતિથી મુક્તિ.
- ઘરમાં સમૃદ્ધિ, સુખ અને શાંતિનો પ્રવાહ.
- આત્મવિશ્વાસ તથા સર્જનાત્મક શક્તિનો વિકાસ.
સામાજિક-સાંસ્કૃતિક સંદેશ
મા કુષ્માંડાની આરાધના આપણને શીખવે છે કે એક નાની ચમકતી કિરણથી અંધકાર દૂર થઈ શકે છે. સમાજમાં જો સકારાત્મક વિચારધારા ફેલાય તો દુષ્ટતા, અવિશ્વાસ અને અશાંતિ દૂર થઈ શકે છે. ભક્તો માટે આ ઉપાસના માત્ર ધાર્મિક નહીં, પરંતુ આધ્યાત્મિક અને સામાજિક પ્રેરણા પણ આપે છે.
દેવીભાગવત, દુર્ગા સપ્તશતી અને માર્કંડેય પુરાણ જેવા ગ્રંથોમાં મા કુષ્માંડાનું મહત્વ વિશેષ રીતે ઉલ્લેખિત છે. તેમના અષ્ટભુજા સ્વરૂપમાંથી દરેક હસ્ત એક પ્રતીક છે – કમળ શુદ્ધિનું, ધનુષ્ય-બાણ ધૈર્ય અને પરાક્રમનું, કમંડલુ તપશ્ચર્યાનું, ગદા શક્તિનું, ચક્ર સમયનું, માળા ભક્તિનું અને અમૃતકલશ અમરતાનું પ્રતીક છે.
મા કુષ્માંડાને સૂર્ય ગ્રહની અધિષ્ઠાત્રી દેવી માનવામાં આવે છે. ભક્તિપૂર્વક તેમનું પૂજન કરવાથી સૂર્યદોષ, આત્મવિશ્વાસની ખામી અને આરોગ્ય સંબંધિત તકલીફો દૂર થાય છે. તેમના આશીર્વાદથી ભક્તને તેજસ્વિતા, ઊર્જા અને દૃઢ નિશ્ચયની શક્તિ મળે છે.
મા કુષ્માંડાની આરાધના આધ્યાત્મિક તેજ અને સકારાત્મક ઊર્જાનું સ્ત્રોત છે. તેઓ આપણને શીખવે છે કે અંધકારને તોડવા માટે પ્રકાશનો એક નાનો કિરણ પૂરતો છે. નવરાત્રિના આ ચોથા દિવસે પીળા રંગનો સ્વીકાર આનંદ, જ્ઞાન અને ઉત્સાહનો સંદેશ આપે છે. ભક્તિપૂર્વક કરવામાં આવેલી તેમની પૂજા જીવનમાં આરોગ્ય, સમૃદ્ધિ અને શાંતિ લાવે છે. મા કુષ્માંડાની ઉપાસના ભક્તોના અંતરાત્માને જાગૃત કરી જીવનને સુખમય અને ઉજ્જવળ બનાવે છે.
STORY BY: NIRAJ DESAI
