નવરાત્રિનો છઠ્ઠો દિવસ, જે દેવી કાત્યાયનીની પૂજા માટે સમર્પિત છે, અશ્વિન મહિનાના શુક્લ પક્ષની ષષ્ઠી તિથિએ ઉજવાશે.
દેવી કાત્યાયનીનું મહત્વ
કાત્યાયની નવદુર્ગાના છઠ્ઠા સ્વરૂપ છે. તેમને મહિષાસુરમર્દિની તરીકે ઓળખવામાં આવે છે કારણ કે તેમણે અસુર મહિષાસુરનો વધ કર્યો હતો. તેઓ દેવીના સૌથી શક્તિશાળી સ્વરૂપોમાંથી એક માનવામાં આવે છે. તેમનો રંગ સોનેરી છે, જે હજારો સૂર્યો જેવો તેજસ્વી છે, અને તેઓ સિંહ પર સવારી કરે છે. કાત્યાયની ચાર હાથ ધરાવે છે—એકમાં તલવાર, બીજામાં કમળ, અને બાકીના હાથ અભય તથા વરદ મુદ્રામાં છે, જે રક્ષણ અને આશીર્વાદના પ્રતિક છે.
કાત્યાયની (સંસ્કૃત: कात्यायनी, રોમન ભાષામાં: કાત્યાયની, શબ્દશઃ ‘કાત્યાની છે’) એ હિન્દુ દેવી મહાદેવીનું એક સ્વરૂપ છે, જે અત્યાચારી અસુર મહિષાના વધકર્તા તરીકે પૂજનીય છે. તે નવદુર્ગાની છઠ્ઠી છે, અને નવરાત્રિના છઠ્ઠા દિવસે તેની પૂજા કરવામાં આવે છે.
શક્તિવાદમાં, તે શક્તિ અથવા દુર્ગાના ઉગ્ર સ્વરૂપો સાથે સંકળાયેલી છે, જે એક યોદ્ધા દેવી છે, જેમાં ભદ્રકાલી અને ચંડિકાનો પણ સમાવેશ થાય છે.
પૂજા વિધિ અને માન્યતાઓ
નવરાત્રિના છઠ્ઠા દિવસે ભક્તો ખાસ કરીને પીળા અથવા લાલ રંગના વસ્ત્રો ધારણ કરે છે. દેવી કાત્યાયનીની આરાધના ગુરુ ગ્રહને મજબૂત કરવા માટે ખૂબ અસરકારક માનવામાં આવે છે. જેઓની કુંડળીમાં ગુરુ નબળો હોય તેમણે આ દિવસે દેવીને ભોગ, ફૂલો અને વિશેષ મંત્રો દ્વારા પ્રાર્થના કરવી જોઈએ. માન્યતા છે કે દેવીની કૃપાથી ભક્તોને વિવાહ સંબંધિત અડચણોમાંથી મુક્તિ મળે છે.
પૌરાણિક કથાઓ
વામન પુરાણ અને દેવી-ભાગવત પુરાણમાં કાત્યાયનીની ઉત્પત્તિનો વિગતવાર ઉલ્લેખ છે. દેવતાઓના ક્રોધમાંથી પ્રકાશના કિરણો પ્રગટ થયા, જે ઋષિ કાત્યાયનના આશ્રમમાં સ્વરૂપ ધારણ કરીને દેવી કાત્યાયની બની. તેથી તેઓ “કાત્યાયનની પુત્રી” તરીકે ઓળખાયા. દેવી શિવથી ત્રિશૂલ, વિષ્ણુથી સુદર્શન ચક્ર અને અન્ય દેવતાઓ પાસેથી અનેક શસ્ત્રો પ્રાપ્ત કરી યુદ્ધ માટે તૈયાર થઈ. મહિષાસુર સાથેના ભયંકર યુદ્ધમાં દેવી સિંહ પર સવાર થઈને લડી, અને અંતે તલવારથી તેનો શિરચ્છેદ કર્યો.
પ્રાદેશિક દંતકથાઓ
કાત્યાયની માત્ર મહિષાસુરના વધ માટે જ નહીં, પરંતુ અસુર રક્તબીજના સંહાર માટે પણ પ્રસિદ્ધ છે. રક્તબીજના લોહીના ટીપાથી નવા અસુરો ઉત્પન્ન થતા હતા, પરંતુ દેવી કાત્યાયનીએ તેનું સમગ્ર લોહી પી જઈ તેને નષ્ટ કર્યો. કોલ્હાપુર નજીકનું તેમનું મંદિર આ દંતકથાની યાદ અપાવે છે. મહારાષ્ટ્રના તુલજા ભવાની મંદિર પણ દેવીના આ સ્વરૂપ સાથે સંકળાયેલું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દેવી ભવાણીએ છત્રપતિ શિવાજીને તલવાર અર્પણ કરી હતી.
આધ્યાત્મિક મહત્વ
શક્તિવાદમાં દેવી કાત્યાયનીને શક્તિ અને પરાક્રમનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. યોગ અને તંત્ર પરંપરાઓમાં તેઓ ત્રીજા નેત્ર (આજ્ઞા ચક્ર) સાથે જોડાયેલા છે. ભક્તો આ દિવસે ધ્યાન અને જપ દ્વારા તેમના આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કરે છે.
નિષ્કર્ષ
નવરાત્રિનો છઠ્ઠો દિવસ માત્ર ધાર્મિક જ નહીં પરંતુ આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ પણ ખૂબ જ મહત્વ ધરાવે છે. દેવી કાત્યાયનીની પૂજા ભક્તોને આત્મશક્તિ, રક્ષણ અને જીવનમાં વિજયનું આશીર્વાદ આપે છે. ભક્તિભાવથી કરેલી તેમની આરાધના જીવનમાં અડચણો દૂર કરી, સુખ-સમૃદ્ધિ અને આધ્યાત્મિક પ્રકાશ પ્રદાન કરે છે.
STORY BY: NIRAJ DESAI
