“વંદે માતરમ” મૂળ સંસ્કૃત/બંગાળી ગીત — બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાયની નવલકથા આનંદમઠ
સદી અને અડધી પહેલાં, બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાયના કલમમાંથી નીકળેલા શબ્દોએ ભારતની ધરતીને ધન્ય બનાવી હતી. 1875ના આસપાસ રચાયેલ આ ગીત — “વંદે માતરમ” — માત્ર એક સાહિત્યિક સર્જન નહોતું, તે તો રાષ્ટ્રની આત્મા, સ્વતંત્રતાની પ્રાર્થના અને માતૃભૂમિ પ્રત્યેની અનંત ભક્તિનો શાશ્વત ધ્વનિ હતો.
1882માં બંકિમબાબુની નવલકથા *“આનંદમઠ”*માં પ્રથમવાર પ્રકાશિત થયેલું આ ગીત પછી સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના દરેક મંચ પરથી ગુંજી ઉઠ્યું. “વંદે માતરમ”ના સ્વરોને સાંભળી ક્રાંતિકારીઓના હૃદયમાં જ્વાળા પ્રગટતી, અને આ ગીત દેશની એકતાનો પ્રતીક બની ગયું. 1896માં રવિન્દ્રનાથ ટાગોરે તેને કોંગ્રેસના અધિવેશનમાં સ્વર આપ્યો અને તે દિવસથી ભારતની આઝાદીની ધબકન બની ગયો.
આજે, 2025માં, જ્યારે વંદે માતરમના 150 વર્ષ પૂર્ણ થાય છે, ત્યારે એ માત્ર એક ગીતની વર્ષગાંઠ નથી — એ છે આપણા રાષ્ટ્રીય ચેતનાના પુનર્જાગરણનો પર્વ. આ શબ્દો આજે પણ આપણા હૃદયમાં ઉર્જા જગાવે છે, કારણ કે એમાં વસેલું છે ભારતનું મન, તેની માટીની સુગંધ અને માતૃભૂમિ માટેનો અખંડ પ્રેમ.
“વંદે માતરમ”નો આ 150મો વર્ષ માત્ર એક ગીતની વર્ષગાંઠ નથી —
તે ભારતની આત્માનો ઉત્સવ છે; શબ્દોમાં બંધાયેલો સ્વાતંત્ર્યનો સૂર,
જેણે દેશભક્તિને સંગીતનું સ્વરૂપ આપ્યું અને રાષ્ટ્રપ્રેમને પ્રાર્થનામાં ફેરવી દીધો.
ગુજરાતી અનુવાદ
वन्दे मातरम्!
सुजलां सुफलां मलयजशीतलाम्
शस्य श्यामलां मातरम्॥
वन्दे मातरम्॥
નમન તને, હે માતા!
શુદ્ધ જળથી સિંચાયેલી, સુફળ ધરા, મલયપવનથી શીતળ,
હરિયાળી શ્યામલ ધરતી, હે માતા તને વંદન!
शुभ्र ज्योत्स्ना पुलकित यामिनीम्
फुल्ल कुसुमित द्रुमदलशोभिनीम्,
सुहासिनीं सुमधुर भाषिणीम्
सुखदां वरदां मातरम्॥
वन्दे मातरम्॥
ચાંદનીથી ઝળહળતી રાત્રી,
ફૂલોથી ખીલી રહેલી વનરાજિ,
મીઠી ભાષા બોલતી, હસતી, આનંદ આપતી,
વરદાન આપનારી હે માતા, તને વંદન!
सप्तकोटि कण्ठ कलकल निनाद कराले,
द्विसप्तकोटि भुजैर्धृतखरकरवाले,
अबला केनो मा इतो बले,
बहुबल धारिणीं नमामि तारिणीं,
रिपुदलवारिणीं मातरम्॥
वन्दे मातरम्॥
સાત કરોડ ગળાથી નાદ કરતી સંતાનની,
ચૌદ કરોડ ભુજાઓથી હથિયાર ધારણ કરનારની,
હે માતા! તું કઈ રીતે અબલા?
અપરંપાર શક્તિ ધરાવતી, શત્રુદળનો નાશ કરનારી,
હે તારક માતા, તને વંદન!
तुमि विद्या, तुमि धर्म,
तुमि हृदि, तुमि मर्म,
त्वं हि प्राणा: शरीरे।
बाहुते तुमि मा शक्ति,
हृदये तुमि मा भक्ति,
तोमारै प्रतिमा गडी मंदिरोमे।
तुमि दुर्गा दशप्रहरणधारिणी,
कमला कमलदलविहारिणी,
वाणी विद्यादायिनी,
नमामि त्वां नमामि कमलाम्,
अमलाम् अतुलाम्, सुजलां सुफलां मातरम्॥
वन्दे मातरम्॥
તું જ વિદ્યારૂપ છે, તું જ ધર્મ છે,
તું જ હૃદયમાં રહેલી છે, તું જ જીવનની સજીવ શક્તિ!
બાહુમાં તું શક્તિ, હૃદયમાં તું ભક્તિ,
તું જ છે અમારી પૂજનીય દેવી!
તું દુર્ગા છે – દસ હથિયારો ધારણ કરનારી,
તું લક્ષ્મી છે – કમળ પર વિહરનારી,
તું સરસ્વતી છે – જ્ઞાનની દાયિની,
હે નિર્મળ, અતુલ્ય, સુફળ ધરા માતા – તને વંદન!
श्यामलां सरलां सुस्मितां भूषितां,
धरणीं भरणीं मातरम्॥
वन्दे मातरम्॥
શ્યામલ, સરલ, મૃદુમુખી અને સૌંદર્યથી સુશોભિત ધરણી,
હે ભરણપોષણ કરતી માતા – તને વંદન!
“વંદે માતરમ”ના 150 વર્ષ પૂર્ણ થવાની ઉજવણી આ વર્ષે (2025) ખાસ રીતે કરવામાં આવી રહી છે — કારણ કે ઈતિહાસકારોના અનુસાર બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાયે આ ગીતની રચના 1875ના આસપાસ, એટલે કે સચોટ 150 વર્ષ પહેલાં કરી હતી.
STORY BY: NIRAJ DESAI
