૧૯૭૨માં મુખ્ય સંઘર્ષ ૧૯૭૧નું ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ હતું, જે પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં બાંગ્લાદેશ મુક્તિ ચળવળ દ્વારા શરૂ કરાયેલ નિર્ણાયક ૧૩ દિવસનું યુદ્ધ હતું, જેના પરિણામે ભારતે હસ્તક્ષેપ કર્યો, પાકિસ્તાને હવાઈ હુમલા કર્યા અને ૧૬ ડિસેમ્બર, ૧૯૭૧ના રોજ પૂર્વ પાકિસ્તાનના શરણાગતિ અને બાંગ્લાદેશના જન્મમાં પરિણમ્યું, ત્યારબાદ જુલાઈ ૧૯૭૨માં નવી દિલ્હીમાં શાંતિ અને સહકાર સંધિ (સિમલા કરાર) પર હસ્તાક્ષર થયા, જેમાં યુદ્ધ નહીં પણ શાંતિ અને સરહદ રેખાઓને ઔપચારિક બનાવવામાં આવી.
ભારતના સૈન્ય ઇતિહાસમાં ૧૯૭૧નું ભારત–પાકિસ્તાન યુદ્ધ સ્વર્ણિમ અક્ષરોમાં લખાયેલું છે. આ યુદ્ધ માત્ર બે દેશો વચ્ચેની લડાઈ નહોતું, પરંતુ માનવતા, સ્વાભિમાન અને ન્યાય માટેનો સંઘર્ષ હતો. ૬ ડિસેમ્બર—વિજય દિવસ—એ દિવસ ભારતની પરાક્રમી સેનાની બહાદુરી, બલિદાન અને અડગ સંકલ્પને યાદ કરવાનો અવસર છે.
૧૯૭૧માં પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં (આજનું બાંગ્લાદેશ) થયેલા અતિચાર, અત્યાચાર અને માનવાધિકારના ભંગ સામે ભારત મૌન રહી શક્યું નહીં. લાખો શરણાર્થીઓ ભારત તરફ આવતાં, માનવીય સંકટ ઊભું થયું. આવી પરિસ્થિતિમાં ભારતે નૈતિક જવાબદારી સ્વીકારી અને અન્યાય સામે અવાજ ઉઠાવ્યો. પરિણામે યુદ્ધનો મોરચો ખુલ્યો—જ્યાં ભારતની સેનાએ અદ્વિતીય શૌર્યનું પ્રદર્શન કર્યું.
આ યુદ્ધમાં કર્નલ હોંશિયાર સિંહનું નામ ગૌરવપૂર્વક લેવામાં આવે છે. બસંતરની લડાઈ દરમિયાન ગંભીર રીતે ઘાયલ થયા બાદ પણ તેમણે પોતાની ટૂકડીનું નેતૃત્વ છોડ્યું નહીં. લોહી વહેતું હોવા છતાં તેઓ મોરચે અડગ રહ્યા અને પોતાની બહાદુરીથી પાકિસ્તાની સેનાને પરત ભાગવા મજબૂર કરી. તેમનો સંદેશ આજે પણ દરેક ભારતીયના હૃદયમાં ગુંજે છે—
“બહાદુર લોકો કેવળ એક વાર મરે છે. તમારે યુદ્ધ કરવાનું છે. તમારે વિજય પ્રાપ્ત કરવાનો છે.”
આ શબ્દો માત્ર સૈનિકો માટે નહીં, પરંતુ સમગ્ર રાષ્ટ્ર માટે પ્રેરણાસ્રોત બની રહ્યા.
આકાશમાં પણ ભારતના વીરોએ અદમ્ય સાહસ બતાવ્યું. ફ્લાઈંગ ઓફિસર નિર્મલજીત સિંહ સેખો—પરમવીર ચક્રથી સન્માનિત આ વીર—એ શ્રીનગર એરબેઝનું રક્ષણ કરતાં પોતાના પ્રાણોની આહુતિ આપી. એકલા જ તેમણે બે પાકિસ્તાની સેબર જેટ સામે મોરચો લીધો. રેડિયો પર તેમનો અવાજ ગુંજ્યો—
“હું બે પાકિસ્તાની સેબર જેટની પાછળ છું… હું તેમને જવા નહીં દઉં… મને મજા આવી રહી છે.”
તેમણે બંને સેબર જેટને ધ્વસ્ત કર્યા. તેમનો અંતિમ સંદેશ હતો—
“ક્યાંક મારું નેટ નિશાના પર આવી ગયું છે. ઘુમ્મન, હવે તમે મોરચો સંભાળો.”
આ શબ્દો ભારતની વાયુસેનાના ઇતિહાસમાં અમર બની ગયા.
જમીન, આકાશ અને સમુદ્ર—ત્રણે મોરચાઓ પર ભારતે અપ્રતિમ વિજય મેળવ્યો. અંતે પાકિસ્તાનના જનરલ અમીર અબ્દુલ્લા ખાન નિયાજીને ૯૩,૦૦૦ સૈનિકો સાથે આત્મસમર્પણ કરવું પડ્યું. દ્વિતીય વિશ્વ યુદ્ધ બાદ આ સૌથી મોટું સૈન્ય આત્મસમર્પણ હતું. આ ઘટના માત્ર સૈન્ય વિજય નહીં, પરંતુ ભારતની વ્યૂહાત્મક કુશળતા, સૈનિક શિસ્ત અને અડગ મનોબળનો પુરાવો હતી.
૧૯૭૧ના યુદ્ધના પરિણામે બાંગ્લાદેશનો જન્મ થયો—એક સ્વતંત્ર રાષ્ટ્ર તરીકે. ભારતે સાબિત કર્યું કે તેની સેના માત્ર શસ્ત્રબળથી નહીં, પરંતુ માનવતાના મૂલ્યો સાથે લડે છે. આ વિજયે ભારતની વૈશ્વિક પ્રતિષ્ઠા વધારી અને દેશના નાગરિકોમાં આત્મવિશ્વાસનું નવું સંચાર કર્યું.
આજે, વિજય દિવસના પાવન અવસરે, આપણે આ વીર શહીદોને નમન કરીએ. તેમની કુરબાની આપણને યાદ અપાવે છે કે સ્વતંત્રતા, સુરક્ષા અને શાંતિ સહેજમાં મળતી નથી—તે માટે અણગણિત વીરોએ પોતાનું સર્વસ્વ અર્પણ કર્યું છે.
જય જવાન, જય હિન્દ!
વંદે માતરમ્!
ભારતનો ભવ્ય વિજય—
“હમ વિજય કી ઔર બઢતે જા રહે હૈ…”
STORY BY: NIRAJ DESAI
